Amortisman Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Amortisman Nedir?

Amortisman, işletmelerin sahip oldukları maddi varlıkların ekonomik ömürleri boyunca yıpranması, aşınması veya eskimesi sonucu oluşan değer kaybını ifade eden muhasebe terimidir. Yıpranma Payı olarak da kullanılan bu terim maddi varlığın maliyetinin belirli bir süreye yayılması ve işletme gideri olarak kaydedilmesi anlamına gelir. 

İşletmeler için önemli bir avantaj sağlayan Amortisman satın alınan varlıkların maliyetini sadece alım yılında değil, varlığın kullanım ömrü boyunca gider olarak göstermesine imkân sağlar. Amortisman oranları bir varlığın faydalı ömrü boyunca eskime ve yıpranma oranına göre Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenir. Ancak tüm bu şartların yanı sıra bir varlığın amortismana tabi tutulabilmesi için belirli kriterlere uygun olması gereklidir.

Bir varlığın amortismana tabi tutulabilmesi için işletme tarafından en az bir yıl süre ile kullanılmış olması veya yıpranabilir bir yapıda olması gibi gerekli kriterleri karşılaması beklenir. Amortize edilecek mallar arasında şu gibi ürünler bulunur:

• Gayrimenkul
• Demirbaş ürünler
• Telif hakları
• Ev eşyaları
• Sera
• Sinema filmleri
• İktisadi kıymeti olan ürünler
• Çöp temizleme araçları

Amortisman Çeşitleri Nelerdir?

Amortisman çeşitleri varlıkların yıpranma ve değer kaybını muhasebeleştirme yöntemleri olarak işletmelerin finansal yönetiminde kritik bir rol oynar. Maliyetlerin daha uygun bir şekilde yönetilmesi ve vergi avantajlarından yararlanabilmesi için uygun yönetimin seçilmesi önemlidir. En yaygın olarak kullanılan amortisman çeşitleri şunlardır:

• Normal (Eşit Paylı) Amortisman: Normal amortisman yöntemi varlığın maliyetinin ekonomik ömürleri boyunca her yıl eşit oranlarda gider yazılması esasına dayanır. Bu tutar genelde iktisadi ömre eşit olarak bölünerek hesaplanır. Bu yöntem, hesaplama ve uygulama açısından en basit ve en yaygın kullanılan yöntemlerden biridir.
• Kıst Amortisman Yöntemi: Binek araçlar için uygulanan bir yöntemdir. İşletmenin aldığı bir otomobil için kullandığı bir otomobil için kullanılan ay ve yıl üzerinden hesaplanır. 
• Azalan Bakiyeler Amortisman: Azalan Amortisman yöntemi normal yönteme kıyasla verginin daha fazla vergi gösterilen bir türdür. Bu yöntemde varlığın amortisman tutarı her yıl azalan bakiye üzerinden hesaplanır. İlk yıl varlığın maliyetine uygulanan oran sonraki yıllarda net defter değeri üzerinden devam eder. Bu yöntem başlangıçta yüksek gider göstererek vergi yükümlülüğünü azaltmayı hedefleyen işletmeler.
• Artan Bakiyeler Amortisman: Azalan bakiyenin tam tersi bir süreç ile işler. Küçük tutarlar ile başlayan oran yıllar içerisinde daha da artar. İşletmeler için bu avantaj daha işlevsel olabilmektedir.
• Üretim Miktarına Göre Amortisman: Bu yöntemde amortisman varlığını üretim kapasitesine veya kullanım oranına bağlı olarak belirlenir. Özellikle makine ve ekipmanlar gibi kullanım yoğunluğuna bağlı olarak yıpranma gösteren varlıklar için idealdir. Varlığın toplam üretim kapasitesi belirlenir ve her yıl üretim miktarına göre belirlenir. 
• Madenlerde Amortisman Yöntemi: Maden rezervleri çıkaran işletmeler için uygun olan bir yöntemdir. Çıkarılan maden miktarına bağlı olarak harcama yapılan dönemde kullanılmayıp daha sonraki dönemlere göre hesaplanır. 
• Fevkalade Amortisman Yöntemi: Bu yöntem, doğal afetler, yangın ve hırsızlık gibi olağanüstü durumlarda zarar gören varlıklar için kullanılır. Bu yöntem varlıkları zarar gören işletmelerin değer kaybını daha hızlı bir şekilde muhasebeleştirmeyi sağlar.

Amortisman Nasıl Hesaplanır?

Amortisman işletmelerin sabit varlıklarının zamanla değer kaybetmesini muhasebeleştiren bir uygulamadır. Amortisman, Vergi Usul Kanunu (VUK) kanunları ile belirtilen hesaplamalarda kullanılan belirli yöntemlere bağlı olarak hesaplamalar yapılır. Hesaplama sırasında göz önünde bulundurulması gereken öğeler şu şekildedir:

• Varlığın kullanım ömrü
• Varlığın satın alma maliyeti
• Kullanım ömrü bitince ki değeri

Bu gibi unsurlar göz önünde bulundurularak hesaplama yapılmalıdır. Bu hesaplama, genellikle varlığın maliyetinin ekonomik ömrüne bölünmesi gibi bir formül özelinde yapılmaktadır. Ancak, hesaplama için kullanılan formüllerin hepsi bu kadar bir şekilde belirtilemez. Genele bakıldığında her yöntem için kullanılan hesaplama formülü birbirinden farklılık gösterir. 

Amortisman Hesaplama Yöntemleri

Amortisman hesaplama yöntemleri işletmelerin ihtiyaçlarına ve varlık türlerine göre değişiklik gösterebilir. Amortisman hesaplaması sırasında kullanılan yöntemlerden bazıları şunlardır: 

• Normal Yöntem: Varlıkların maliyetinin ekonomik ömürleri boyunca eşit oranlarda gider olarak kaydedildiği en temel ve yaygın yöntemdir. Bu yöntemde, varlığın değeri her yıl sabit bir tutar olarak giderleştirilir. 
• Azalan Bakiyeler Yöntemi: Amortisman oranının yüksek tutulduğu ve zamanla azaldığı bir yöntemdir. Varlığın maliyetinin ilk yıllarda daha yüksek olup sonraki yıllarda düşmesiyle hesaplanır. Bu yöntemde hesaplama net defter değeri üzerinden hesaplanır. 
• Üstel Yöntem: Amortisman tutarlarının her yıl azalarak devam ettiği bir yöntemdir. Bu yöntem ile varlığın gideri zamanla geometrik olarak azalır. 
• Üretim Miktarına Dayalı Yöntem: Varlığın kullanım yoğunluğuna bağlı olarak amortisman ayıran bir yöntemdir. Bu yöntemde tutar varlığın yıllık üretim miktarına göre belirlenmektedir. Bu yöntem ile yapılan hesaplamada, makine ve ekipman gibi üretime bağlı yıpranma gösteren varlıklar için kullanılır.
• Saatlik Yöntem: Saatlik amortisman yöntemi varlığın çalıştığı saatler üzerinden hesaplanır. Özellikle araçlar, makineler ve cihazlar gibi çalışma süresi ile doğru orantılı yıpranan varlıklar için uygundur.
• Faiz Oranı Yöntemi: Bu yöntemde varlıkların değer kaybını hesaplamak için belirli bir faiz oranı ile hesaplanır. Bu yöntem ile yapılan hesaplamada finansal kiralama maliyetleri ve zaman değeri dikkate alınır.
• Yenileme Fonu Yöntemi: Bu yöntemde varlıkların yenilenme maliyetlerine göre amortisyon hesaplaması yapılır. Varlığın ömrü tamamlandığında yenilenmesi için gereken tutarın karşılanması için bir fon oluşturulmasına dayanmaktadır.
• Beklenen Fayda Yöntemi: Varlığın gelecekte sağlayacağı ekonomik faydaya göre amortisman gideri ayırır. Bu hesaplama modelinde varlığın kalan değerinden maliyeti çıkarılır ve kalan değer ise bekleyen faydaya bölünür. 
• Kıst Yöntemi: Varlıkların yılın tamamında kullanılmadığı durumlar için uygun olan bir yöntemdir. Bu yöntemde amortisman sadece varlığın kullanılmaya başlandığı aydan itibaren hesaplanmaya başlanır.
• Makine Saatleri Yöntemi: Makine saatleri yöntemi, makineler ve araçlar için uygundur ve çalışma saatlerine göre hesaplanmaktadır. 
• Fevkalade Yöntemi: Olağanüstü durumlarda zarar gören varlıklar için oluşturulmuş bir hesaplama yöntemidir ve zararın finansal tablolarda daha hızlı giderilmesini sağlar.
• Enflasyon Düzeltmeli Yöntem: Varlıkların amortisman oranlarının enflasyon oranları dikkate alınarak hesaplanılmasına dayanan bir yöntemdir. Özellikle yüksek enflasyon dönemlerinde, varlıkların gerçek değer kaybını yansıtmak için kullanılır.
• Seri Numarası Yöntemi: Bu yöntemde her bir varlığın amortisyon oranı ayrı ayrı hesaplanır. Bu yöntem çeşitli varlık portföyüne sahip olan işletmeler için uygundur.
• Madenlerde Amortisman: Madencilik sektöründe kullanılan varlıkların hesaplaması için uygundur. Maden rezervinin azalmasına bağlı olarak amortisman giderleri kaydedilir.

Amortisman Hesaplamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?

Amortisman hesaplama süreci işletmenin varlıklarının değerinin doğru bir şekilde yansıtması için kritik bir muhasebe işlemidir. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken tem unsurlar şunlardır:

• Varlığın ekonomik ömrü doğru bir şekilde belirlenmelidir. Yanlış belirlenen ömür, amortisman tutarının hatalı hesaplanmasına neden olabilir ve bu da mali durumların olumsuz olarak etkilenmesini sağlar.
• İşletmenin ihtiyaçlarına ve varlık türüne göre en uygun amortisman hesaplama yöntemi seçilmelidir.
• Amortisman giderleri ve bu hesaplarının doğru bir şekilde tutulması, finansal raporlamada doğruluğu ve güvenilirliği sağlar.
• Amortisman hesaplamaları Vergi Usul Kanunu (VUK) hükümlerin ve vergi mevzuatlarına uygun bir şekilde hesaplanmalıdır.
• Özellikle maden işletmeleri hesaplama sırasında rezerv ve yenileme formları düzenli olarak gözden geçirilmelidir.

Amortisman hesaplaması sırasında bu unsurlar göz önünde bulundurulmalı ve süreç profesyonel bir şekilde yönetilmelidir.

Amortismanın İşletmelere Etkisi Nedir?

Amortisman, işletmelerin mali tablolarında önemli bir yere sahiptir. İşletmeye en önemli etkisi ise maliyetleri ve dolayısıyla net kârı açısından olur. Var olan varlıkların aşınma ve yıpranma payları, mali tablolarda gider olarak gösterilebilir ve bu durum işletme için doğrudan bir avantaj sağlayabilir. Ayrıca, bu giderler işletmelerin vergi matrahını düşüreceği için vergi açısından da önemli bir avantaj sağlar.

Öte yandan amortisman işletmelere varlıklarının ne zaman yenilenmesi gerektiği konusunda da önemli bir rehberlik sağlar. Bu rehberlik kapsamında işletmeler yatırım kararlarını etkili bir şekilde yönlendirmekle kalmaz aynı zamanda varlıkların ömrünü etkili bir şekilde kullanmasına yardımcı olur.

Son olarak amortismanın işletmeler üzerinde bir diğer etkisi nakit akışına dolaylı yoldan katkı sağlamasıdır. İşletmeler amortismandan dolayı vergi avantajı elde edecekleri için elinde daha fazla tutarda nakit kalır. Bu her ne kadar dolaylı bir etki olsa da işletmeler için önemlidir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)