Gelir Vergisi Nedir? Vergi Dilimleri Nelerdir? 2024

Gelir vergisi ile devlet, vatandaşlarının gelirlerinden bir kısmını toplayarak kamu hizmetlerini finanse etmektedir. Gelir vergisi dilimleri, gelirlerin artan oranda vergilendirilmesi amacıyla kullanılmaktadır.

Özellikle bu sistem ile yüksek gelir elde eden kişilerden daha fazla vergi alınmaktadır. Gelir vergisi, kişisel gelir, şirket karları, sermaye kazançları ve diğer gelir kaynaklarına dayalı olarak tahsil edilebilmektedir.

Gelir Vergisi Nedir?

Gelir vergisi, gerçek kişilerin bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve gelirlerin safi tutarından alınması gereken bir vergi türüdür. Gelir ise bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği para ve parayla ölçülebilir menfaatlerin safi tutarıdır.

Devletin bütçesini finanse etmek ve kamu hizmetlerini sağlamak amacıyla toplanmaktadır. Gelir vergisi kişilerin ve şirketlerin belirli bir dönemde elde ettikleri toplam gelirin bir yüzdesi olarak hesaplanmaktadır.

Vergi oranları ülkeden ülkeye ve gelir diliminden gelir dilimine değişebilmektedir. Özellikle ülkemizde bu vergi düşük gelire sahip olan bireyleri ve şirketleri korumak amacıyla kademeli bir yapıdadır.

Gelir Vergisini Kimler Öder? 

Gelir vergisi mükellefleri Türkiye'de yerleşmiş olan gerçek kişiler ile Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişilerden oluşmaktadır. Türkiye'de yerleşmiş gerçek kişiler, Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden gelir vergisi mükellefiyeti taşımaktadır.

Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler ise dar mükellef olarak adlandırılmaktadır. Dar mükellefler, Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlardan gelir vergisi mükellefiyeti taşımaktadır. Ülkemizde yerleşik gerçek kişiler, şu şartların bir veya birkaçını taşıyorsa gelir vergisi ödemektedir.

• İkamet adresi Türkiye'de olan kişiler
• Bir takvim yılı içinde devamlı olarak Türkiye'de 6 ay geçiren kişiler
• Türkiye'de merkezi bulunan ama yurt dışında faaliyet gösteren Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları

Dar mükellef gerçek kişiler ise şu şartları taşıyorsa gelir vergisi mükellefi olmaktadır.

• Türkiye'de yerleşmiş olmayan kişiler
• Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar

Örnek olarak bir Türk vatandaşının Türkiye'de ikamet adresi varsa ve bir takvim yılı içinde Türkiye'de 6 aydan fazla süre geçiriyorsa bu kişi gelir vergisi mükellefidir. Kişinin Türkiye içinde ve dışında elde ettiği tüm kazanç ve iratlar üzerinden gelir vergisi ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır.

Şirketlerin Ödediği Vergiler

Ülkemizde şirketler, faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlere göre farklı vergilere tabi tutulmaktadır. Pek çok farklı vergi türü bulunurken, özellikle şirketlerin ödediği vergiler arasında temel olarak şu vergiler bulunmaktadır.

• Kurumlar vergisi, şirketlerin yıllık net karlarına uygulanan bir vergidir. 2023 yılı için kurumlar vergisi oranı %23'tür. 
• Katma değer vergisi (KDV), mal ve hizmetlerin teslimi ve ithalinde uygulanan bir vergidir. KDV oranları, mal ve hizmetin türüne göre %1, %18 ve %20 olarak değişmektedir.
• Damga vergisi kâğıt üzerinde yapılan hukuki işlemlere uygulanan bir vergidir. Damga vergisi oranları, işlem türüne göre değişmektedir. 
• Geçici vergi ise kurumların yıllık kurumlar vergisinden mahsup edilebilmesi amacıyla her üç ayda bir ödenen bir vergidir. Geçici vergi oranı kurumlar vergisi oranına eşittir.
• Kurumlar vergisi mükellefi olmayan şirketler, yıllık gelirlerine göre gelir vergisine tabidir. 2024 yılı için gelir vergisi oranları gelir aralığına göre %15 ile %40 arasında değişmektedir. 

İlgili rehberimiz : Şirket Türleri Hakkında Bilmeniz Gerekenler: Detaylı 2024 Rehberi

Gelir Vergisi Tarifesi ve Dilimleri

Bireylerin ve kurumların elde ettikleri gelir üzerinden alınan gelir vergisi için, gelir vergisi tarifesi bu verginin oranlarını ve uygulanacağı sınırları gösteren bir tablodur. Gelir vergisi dilimleri her yıl Maliye Bakanlığı tarafından belirlenmektedir.

Belirlenen bu dilimler, gelirin artan oranlarda vergilendirilmesini sağlamak için kullanılmaktadır. Gelir vergisinde bazı gelirler vergiden muaf tutulmaktadır. İstisnalar, vergi yükünü azaltmak ve bazı ekonomik faaliyetleri teşvik etmek amacıyla getirilmektedir.

Mevcut Vergi Dilimleri ve Oranları

Gelir vergisi tarifesi gelir vergisinin hesaplanmasında kullanılan vergi oranlarının ve gelir sınırların toplamıdır. Türkiye'de 2024 yılı için geçerli olan gelir vergisi tarifesi şu şekildedir.

Özellikle bu tarifeye göre, yıllık geliri 110 bin TL'ye kadar olan kişilerden %15 vergi alınmaktadır. Gelir 110 bin TL'yi aştığında ise ilk 110 bin TL için %15, kalan tutar için ise belirlenen vergi oranı uygulanmaktadır.

Örneğin, yıllık geliri 230 bin TL olan bir kişiden 110 bin TL'lik kısmı için 16 bin 500 TL, kalan 120 bin TL'lik kısmı için ise 26 bin 400 TL vergi alınmaktadır.

Vergi Dilimlerinin Gelir Üzerindeki Etkisi

Vergi dilimleri gelirin vergilendirilmesinde önemli bir role sahip olmaktadır. Vergi dilimleri ne kadar yüksek olursa, elde edilen gelirden daha fazla vergi alınmaktadır. Yani bu da gelirin azalmasına neden olmaktadır.

Vergi dilimleri gelirin dağılımı üzerinde de etkili olmaktadır. Vergi dilimleri ne kadar yüksek olursa, yüksek gelirli kişilerin daha fazla vergi ödemesi gerekmektedir. Böylece gelirin daha eşit bir şekilde dağılmasına yardımcı olmaktadır.

Türkiye'de uygulanan mevcut vergi dilimleri gelirin vergilendirilmesinde nispeten adil bir sistem olarak kabul edilmektedir. Vergi dilimleri, gelirin azalan oranlarda vergilendirilmesini sağlamakta, bu da gelirin eşit bir şekilde dağılmasına vesile olmaktadır.

Gelir Vergisinin Hesaplanması

Gelir vergisi, vergiye tabi gelirin vergi tarifesinde yer alan ilk dilime kadar olan kısmı için söz konusu dilime uygulanan vergi oranı ile vergi tarifesinde yer alan ilk dilimin üzerinde kalan kısmı için ise sonraki dilime uygulanan vergi oranı ile hesaplanmaktadır.

Örneğin, 2024 yılında yıllık 150.000 TL gelir elde eden bir kişi için, 110.000 TL'lik kısım için vergi oranı %15 olduğundan, ödenmesi gereken vergi 110.000 TL x %15 = 16.500 TL'dir. 40.000 TL'lik kısım için vergi oranı %20 olduğundan, ödenmesi gereken vergi 40.000 TL x %20 = 8.000 TL'dir.

Toplam ödenmesi gereken vergi ise 16.500 TL + 8.000 TL = 24.500 TL'dir.

Gelir Vergisinin Hesaplama Yöntemleri

Gelir vergisi hesaplaması gelirin türüne ve miktarına göre farklılık göstermektedir. Gelir vergisinin hesaplanmasında kullanılan başlıca yöntemler arasında ise şunlar yer almaktadır.

• Doğrudan vergilendirme yönteminde gelir üzerinden doğrudan vergi oranı uygulanmaktadır. Örneğin, bir işçinin yıllık geliri 100.000 TL ise ve %20 vergi oranı uygulanıyorsa, bu işçinin ödemesi gereken gelir vergisi 20.000 TL olacaktır.
• Dolaylı vergilendirme yönteminde gelir üzerinden dolaylı olarak vergi alınmaktadır. Örneğin, bir kişi 100.000 TL'lik bir mal satın alırsa, bu malın vergi oranı %18 ise, bu kişi 18.000 TL vergi ödemiş olacaktır.
• Kümülatif vergilendirme yönteminde ise gelirin her bir diliminde farklı vergi oranları uygulanmaktadır. Örneğin, bir kişinin yıllık geliri 200.000 TL ise, bu gelirin ilk 170.000 TL'si için %15, fazlası için ise %20 vergi oranı uygulanacaktır.

Gelir Vergisi Matrahının Belirlenmesi

Gelir vergisi matrahı vergiye tabi gelirden istisna ve indirimlerin düşülmesiyle elde edilen tutardır. Gelir vergisi matrahının belirlenmesinde aşağıdaki unsurlar dikkate alınmaktadır.

• Gelirin türüne göre farklı istisna ve indirimler uygulanabilmektedir. Örneğin, kira geliri elde edenler için kira geliri istisna tutarı uygulanmaktadır.
• Gelirin miktarı arttıkça uygulanan vergi oranı da artmaktadır.
• Evli ve çocuklu kişilerin daha fazla istisna ve indirimden yararlanma hakkı bulunmaktadır.

Gelir Vergisi İndirimleri ve Muafiyetleri

Gelir vergisi indirimleri ve muafiyetleri, gelir vergisi mükelleflerinin vergi yükünü azaltmak için öngörülen düzenlemelerdir. Yapılan bu indirim ve muafiyetler, mükelleflerin kişisel durumlarına, mesleklerine veya elde ettikleri gelir türüne göre farklılık gösterebilmektedir.

Vergi İndirimleri ve Hangi Durumlarda Uygulandığı

Türkiye'de vergi indirimleri Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu'nda düzenlenmiştir. Kanunlar kapsamında çeşitli nedenlerle vergi indirimi uygulanabilmektedir. Gelir Vergisi Kanunu'nda düzenlenen vergi indirimleri aşağıda yer almaktadır.

• Engelli bireylere, engellilik derecelerine göre gelir vergisi indirimi uygulanmaktadır. Engellilik indiriminden yararlanabilmek için engelli bireyin engelli sağlık kurulu raporuna sahip olması gerekmektedir.
• Eğitim ve sağlık harcamaları, gelir vergisinden indirim konusu yapılabilmektedir. Eğitim indiriminden, eğitim ve öğretim kurumlarına yapılan katkı payları ve burslar için ödenen tutarlara indirim yapılabilmektedir.
• Sağlık indirimi konusunda özel sağlık kuruluşlarına yapılan harcamalar için ödenen tutarlar için indirim yapılabilmektedir.
• Her bir çocuk için gelir vergisi matrahından 400 TL indirim uygulanmaktadır.
• 65 yaşını doldurmuş ve emeklilik maaşı alan kişiler, gelir vergisi indiriminden yararlanabilmektedir.
• Emekli bir kişinin ölümünde, varislerine yapılan ölüm yardımı, gelir vergisinden indirim konusu yapılabilmektedir.

Kurumlar Vergisi Kanunu'nda düzenlenen vergi indirimleri ise şöyledir.

• Bölgesel teşvik kapsamında yapılan yatırımlara, kurumlar vergisi indirimi uygulanmaktadır.
• Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine yönelik harcamalar, kurumlar vergisi indirimi konusu yapılabilmektedir. Harcamaların %100'üne kadar uygulanabilmektedir.
• Sanayi sicil belgesine sahip işletmelerin yaptığı yatırımlara, kurumlar vergisi indirimi uygulanmaktadır. Yatırımın toplam tutarının %10'una kadar uygulanabilmektedir.
• İhracat yapan işletmelerin elde ettikleri gelirler, kurumlar vergisinden indirimli olarak vergilendirilmektedir. Yapılan indirim, ihracat gelirlerinin %80'ine kadar uygulanabilmektedir.

Vergi Muafiyetleri ve Şartları

Bir verginin belirli kişi, kurum veya mallar için tamamen veya kısmen kaldırılması anlamına gelen vergi muafiyetleri, vergi yükünü azaltmak, belirli faaliyetleri teşvik etmek veya belirli kişilerin veya kurumların korunmasını sağlamak amacıyla uygulanmaktadır.

Kanunlarda yer alan muafiyetlerin kapsamı ve şartları değişkenlik gösterebilmektedir. Ülkemizde yer alan güncel vergi muafiyetleri şunlardır.

• İşyeri ve motorlu araç olmaksızın perakende mal satanlar, 120.096 TL'yi aşmamak kaydıyla elde ettikleri kazançlardan vergiden muaftır.
• Çiftçiler, serbest meslek erbabı, sanatkarlar ve esnaflar, 180.000 TL'yi aşmamak kaydıyla elde ettikleri kazançlardan vergiden istisnadır.
• Konut kira gelirleri, 7.500 TL'yi aşmamak kaydıyla vergiden istisnadır.
• Hayırseverlik amaçlı yapılan bağışlar, gelir vergisi matrahından indirilebilir.
• Emekli maaşları, emekli ikramiyeleri ve yaşlılık tazminatları vergiden istisnadır.
• Kamu kurum ve kuruluşlarının gelirleri, kurumlar vergisinden muaftır.
• Kamu yararına çalışan dernekler, kurumlar vergisinden muaftır.
• Vakıfların gelirleri, kurumlar vergisinden muaftır.
• Kooperatiflerin gelirleri, kurumlar vergisinden muaftır.
• Temel gıda maddeleri KDV'den muaftır.
• Kitap ve dergiler KDV'den muaftır.
• İnşaat malzemeleri, KDV'den muaftır.

Vergi muafiyetlerinden yararlanabilmek için ilgili kanunlarda belirtilen şartların sağlanması gerekmektedir. Şartlar muafiyetin kapsamını ve süresini belirlemektedir. Örneğin, esnaf muafiyetinden yararlanabilmek için aşağıdaki şartlar aranmaktadır.

• İşyeri ve motorlu araç bulunmaması gerekir.
• Sanayi tipi veya seri üretim kabiliyeti olan makine ve alet kullanılmaması gerekir.
• Bir takvim yılında elde edilen hasılatın 120.096 TL'yi aşmaması gerekir.

İlgili rehberimiz : Kurumlar Vergisi Nedir? Nasıl Hesaplanır?

Gelir Vergisi Beyannamesi ve Ödeme Süreçleri

Gelir Vergisi Beyannamesi bir takvim yılında elde edilen gelirlerin, bu gelirlere uygulanan istisna, indirim ve tarifeler dikkate alınarak vergilendirilmesi amacıyla verilmektedir. Beyannamenin verilmesi, verginin ilk taksitinin ödenmesi için de zorunludur.

Beyanname İnternet Vergi Dairesi üzerinden elektronik olarak doldurulabilmekte ve gönderilebilmektedir. Ayrıca vergi dairelerinden kağıt ortamında da alınabilmektedir.

Gelir Vergisi Beyannamesi Nasıl Doldurulur?

Gelir Vergisi Beyannamesi, e-Devlet üzerinden veya Gelir İdaresi Başkanlığı'nın (GİB) internet sitesinden online olarak doldurulabilmektedir. Beyanname doldurmak için öncelikle e-Devlet şifresi ile e-Devlet’e giriş yapmanız gerekmektedir.

e-Devlet üzerinden Gelir Vergisi Beyannamesi doldurmak için şu adımların takip edilmesi gerekmektedir.

• e-Devlet sistemine giriş yapın.
• Arama kısmına "internet vergi dairesi" yazın ve ilgili sayfayı açın.
• Açılan sayfada "hazır beyan sistemi" sekmesinden "buradan beyanname doldur" bölümünü tıklayın.
• Açılan sayfada, beyannamenizi doldurmak istediğiniz dönemi seçin.
• Ardından, beyannameniz otomatik olarak hazırlanacaktır.
• Beyannamenizi inceleyin ve varsa gerekli düzeltmeleri yapın.
• Beyannamenizi onaylayın.

Vergi Ödeme Takvimi ve Gecikme Faizleri

Gelir Vergisi Beyannamesi kapsamında beyan edilen verginin ilk taksiti 31 Mart 2024 tarihine kadar ödenmelidir. İkinci taksit ise 31 Temmuz 2024 tarihine kadar ödenebilmektedir. Vergi ödemeleri, İnternet Vergi Dairesi, anlaşmalı bankalar veya Vergi Dairelerinden yapılabilmektedir.

Vergi ödemelerinde gecikme olması durumunda gecikme faizi uygulanmaktadır. Gecikme faizi oranı, %1,40'tır. 

Vergi Dilimlerinin Güncel Durumu ve Değişiklikler

Türkiye'de vergi dilimleri, Gelir Vergisi Kanunu'nun 103. maddesinde yer almaktadır ve bu maddeye göre vergi dilimleri ve oranları her yıl yeniden belirlenmektedir. Vergi dilimlerinin güncel durumu şu şekildedir.

Son Yıllardaki Vergi Dilimi Değişiklikleri

Son yıllarda vergi dilimleri ve oranlarında önemli değişiklikler yapılmıştır. Değişikliklerin temel amacı, gelir dağılımındaki adaletsizliği azaltmak ve asgari ücretlileri vergiden muaf tutmaktır. 2022 yılında yapılan değişiklikle, asgari ücretli çalışanlar gelir vergisinden muaf tutulmuştur.

Yapılan bu değişiklik, asgari ücretli çalışanların refahını artırmaya yönelik önemli bir adım olmuştur. 2023 yılında yapılan değişiklikle vergi dilimleri ve oranları yeniden belirlenmiştir. Düşük gelirli çalışanların vergi yükünün azaltılması hedeflenmiştir.