Fizibilite Çalışması Nedir? Fizibilite Çalışması Nasıl Yapılır?

Hem e-ticaret sektörüne atılmadan önce hem de e-ticaret sitenizi/firmanızı yönetirken atacağınız her adımı önceden analiz etmeniz gerekir. Bireysel ya da kurumsal olması fark etmeksizin tüm organizasyonların bir ön çalışmaya ihtiyacı vardır. Söz konusu organizasyonların kendi içerisindeki operasyonel yapıya ait küçük, orta ve büyük projelerin tamamı, hazırlık sürecinin verimi kadar başarılı olur. Bir başarıdan söz edebilmek için fizibil projeler, fizibil projeler içinse fizibilite çalışması gereklidir. E-ticaret maceranızdaki projeleri başarılı ve keyifli bir hâle getirmek için “Fizibilite çalışması nedir, nasıl yapılır, nasıl raporlanır?” gibi soruların cevabını bilmelisiniz. 

Fizibilite Çalışması Nedir? Nasıl Yapılır?

Fizibilite, kelime anlamı olarak “yapılabilirlik” kavramını ifade eder. Bu kavrama göre bir tanım yapıldığında ise fizibilite çalışmasının, bir fikrin yapılabilirliğini ölçme işlemi olduğunu söyleyebilmek mümkündür. Herhangi bir operasyon, organizasyon, proje, girişim ya da fikrin ne kadar tutarlı olup olmadığını ve hayata geçirilebilirliğini ölçmek için fizibilite çalışması yapılır. Bir çeşit ön hazırlık sürecidir ve detaylı araştırmaları kapsar.  Fizibilite çalışmalarında dikkate alınacak detaylar oldukça önemlidir. Çünkü bu çalışma bir projenin sadece başlangıcı için yapılmaz. Uygulanabilirlik ölçüm yöntemidir ve dolayısıyla söz konusu projenin tüm süreçleri ile ilgili analizleri kapsar. Fikri hayata geçirip geçirmeme konusunda verilecek kararı doğrudan etkiler. Aynı zaman uygulama süreci boyunca karşılaşılabilecek riskleri ve finalde alınacak sonuçları da ön görebilmek amacı ile yapılır. Çalışma sürecinde dikkate alınan detaylardan bazılarına şöyle örnekler verilebilir:

• İlgili sektörün genel dinamikleri ve mevcut durumu
• Sektördeki rekabet ortamı ve rakip analizi
• Üretim/tedarik planlaması
• Satış ve pazarlama stratejileri
• Yönetim ve organizasyon yapılanması
• Ekonomik durum ve finansal analizler
• Risk analizleri ve alınması gereken tedbirler

Fikrin fizibil (uygulanabilir) olma potansiyelini doğru ve tutarlı bir şekilde ölçebilmek için, fizibilite çalışmasının doğru raporlanması gerekir. Bu nedenle kendi ekosistemi içerisinde bu tip çalışmaları yapabilecek bir organ ya da kişilere sahip olmayan organizasyonlar, fizibilite çalışması yapan firmalardan yardım alırlar. Bu firmalar fizibilite danışmanlığı, yatırım danışmanlığı, mali danışmanlık gibi isimlerle hizmet verirler. Büyük ölçekli danışmanlık firmalarında ise fizibilite ile ilgilenen ayrı bir departman olur. 

Fizibilite Çalışmalarının Aşamaları Nelerdir?

“Fizibilite çalışması nasıl yapılır?” sorusunun cevabı, fikir ya da projenin ölçeğine bağlı olarak çeşitlendirilebilir. Sektörden hedefe, zamandan işleyişe kadar pek çok dinamik, çalışmanın yapılışında rol oynayabilir. Bu nedenle fizibilite çalışmaları, belirli aşamalara bölünür. Fizibilite çalışma aşamalarının her biri mutlaka sürece dâhil edilmelidir. Aşamaların içeriği ise çalışmaya konu olan projeye göre esnetilebilmelidir.  Özellikle geliştirilebilir fikirlerde bu aşamaların önemi büyüktür. Fizibilite çalışması ile fikri hayata geçirme konusunda olduğu gibi nasıl hayata geçirileceği konusunda da kararlar alınabilir. Başlangıçtaki fikir, çalışma aşamalarından elde edilen veriler doğrultusunda, daha tutarlı bir hâle gelebilecek şekilde revize edilebilir. 

Pazar Değerlendirmesi

Pazar değerlendirmesi, özellikle e-ticaret gibi satışa yönelik projelerin yoğun olduğu alanlar için önem taşır. Piyasa araştırması olarak da kabul edilebilen pazar değerlendirmesi, hem kuruluş hem de ürün geliştirme gibi farklı aşamaların analizi için kullanılabilir. Pazardaki müşteri kitlesinin nitelikleri ve alışveriş potansiyeli, çalışmaya konu olan ürün ya da hizmet ile karşılaştırılmalıdır.  Mesela üretim maliyeti yüksek olan bir ürün, düşük gelir düzeyine sahip müşterilerden oluşan bir pazar için uygun değildir. Ürünü ortalama piyasa değerinde satarsanız, bu pazardaki müşterilere satamazsınız. Pazarın gelir düzeyine göre bir fiyat belirlemeniz de zarar etmenize sebep olur. Pazar değerlendirmesi aşamasında cevap aranabilecek sorulardan bazıları şöyledir:

• Ürünün piyasa değeri ne kadar?
• Ürünün satış fiyatı ne kadar olmalı?
• Ürün hangi dönemlerde daha fazla satılır?
• Üretim/tedarik süreci nasıldır?
• Üretim/tedarik süreci ne düzeyde bir istihdam sağlar?

Kuruluş Yerinin Değerlendirilmesi

Kuruluş yerinin değerlendirilmesi, daha çok fiziksel mağaza kuruluşları sırasında fayda sağlar. E-ticaret için bunu, sanal mağazanın açılacağı platform olarak düşünebilirsiniz. Halk dilinde “iyi yere dükkân açmak” şeklinde bir tabir vardır. İşte kuruluş yerinin değerlendirilmesi, tam da bu tabiri karşılayabilmek için gereklidir. Projenin en fazla verimli olabileceği bir konumda kurulması için böyle bir analiz yapılır. Örneğin insan trafiğinin az olduğu bir sokağa ayakkabı mağazası ya da ziyaretçi ve kullanıcı sayısı az olan bir platformda e-ticaret mağazası açmak mantıklı değildir. Kuruluş yerinin değerlendirilmesi sürecinde sorulabilecek sorulara şu örnekler verilebilir:

• Hedef pazara yakın mı?
• Kurulum için gerekli doğal ve çevresel şartları taşıyor mu?
• Kuruluş yerine ulaşım kolay mı?
• Bölgesel iş gücü ne seviyede?
• Ham madde ve ürün tedarik sürecini zorlaştırır mı?

Teknik Araştırma

Teknik araştırma, üretim aşamaları ile ilgili kararlar verme sürecinde başvurulan yöntemdir. Fizibilite çalışmaları kapsamında yürütülen araştırmalar arasında, üretim süreci ile ilgili en belirleyici aşama budur. Üretimde kullanılacak teknolojiden ham maddeye, makinelerden tesisleşmeye kadar tüm adımlar, teknik araştırma ile analiz edilir. Maliyeti ve hata oranını en aza indirecek yöntemleri bulabilmek adına faydalı bir fizibilite çalışması aşamasıdır.  Bu konuda üretim tesisinin yerleşim planı örnek olarak gösterilebilir. Doğru bir yerleşim planı yapılmadığı takdirde ham maddelerin ya da ürünlerin daha uzun bir mesafe boyunca taşınmasına ihtiyaç duyulabilir. Bu durum da daha fazla insan gücü gerektireceği için nakit, vakit ve emek kaybına yol açabilir. Teknik araştırma aşamasının örnek soruları şunlardır:

• Hangi üretim teknolojileri kullanılmalıdır?
• Alternatif üretim teknolojileri nelerdir?
• Hangi ham madde/ürün için hangi makine tercih edilmelidir?
• Üretim tesisinin yerleşim planı nasıl yapılmalıdır?
• Tesisin, makinelerin ve çalışanların üretim kapasitesi ne kadardır?
• Üretim sürecinde kaç personele ihtiyaç vardır?

Örgütsel Araştırma

Örgütsel araştırma, fizibilite çalışmasının insanlara yönelik olan aşamasıdır. Proje içerisindeki organizasyonlarda ihtiyaç duyulan insan gücü ve çalışan profilleri, bu araştırma sonucunda belirlenir. Hangi işe, ne seviyede, kaç kişinin bakacağı gibi operasyonel kararlar verirken bu aşamadan faydalanmak mümkündür. Ayrıca çalışma planı ve iş bölümü de örgütsel araştırma ile yapılmalıdır.  Yetki ve sorumluluğun doğru bir şekilde dağıtılması, organizasyonun sorunsuz bir şekilde işlemesini sağlar. Projenin başarılı olabilmesi için yöneticiden işçiye kadar her bir çalışanın profili, yetkileri ve sorumlulukları örgütsel araştırma raporu doğrultusunda belirlenmelidir. Örneğin üretim tesisinde görevli ve makinelerden sorumlu olan bir personelin, olası bir makine arızasında nasıl bir çözüm üreteceğini bilmesi gerekir. Aksi hâle üretim durur. 

Finansal Araştırma

Fizibilite çalışmasının en önemli aşamalarından biri finansal araştırmadır. Çünkü bir fikir ne kadar güzel olursa olsun, finansal yönden fizibil olmadığı sürece hayata geçirilemez. Yeterli bir finansal araştırma olmadan hayata geçirilen fikirler ise ekonomik zararlar doğurur. Finansal detaylar kuruluş, üretim, pazarlama, lojistik ve benzeri tüm dinamikler için araştırılıp analiz edilmelidir.  Örneğin kuruluş için yeterli sermaye varsa fakat üretime başlamak için kaynak yoksa proje yarım kalır. Yarım kalmış bir proje ise hiç hayata geçirilmemiş sayılır. Dolayısıyla kuruluş için harcanan sermaye boşa gitmiş olur. Özellikle yeni kuruluşlarda maliyetin kendini amorti etme süresine de dikkat edilmelidir. Satışlar beklenenin üzerine çıksa bile bir süre yeni kaynak yaratmak mümkün olmayabilir. Finansal rahatlamaya ulaşılacak sürenin belirlenmesinde de bu aşama oldukça önemlidir. Sorulabilecek sorulardan bazıları şöyledir:

• Toplam yatırım (kuruluş, üretim, lojistik vb.) maliyeti ne kadar?
• Sektörel ve yasal bazda gereken sermaye miktarı nedir?
• Sabit, değişken ve olağan dışı gider kalemleri nelerdir?
• Faaliyete geçtikten sonra, ne kadar sürede kâr edilebilecek?
• Nakit akışı hangi kanallardan, ne seviyede olacak? 

Yasal Araştırma

Projenin en başından en sonuna kadar atılması gereken tüm adımlar, yasal çerçevelerin içinde kalmalıdır. Fizibilite çalışmasının yasal araştırma aşaması, projenin hukuksal açıdan hiçbir engele takılmadan hayata geçirilmesini mümkün kılmak için yapılır. Merkezî kuruluştan üretim tesisine, ham madde tedarikinden sevkiyat sürecine, satış stratejisinden pazarlama çalışmalarına kadar her konuda uyulması gereken kanunlar vardır. Yasal araştırma ile tabi olunan kanun, mevzuat, genelge, yönetmelik ve tüzükler tespit edilir. 

Fizibilite Çalışmalarının Önemi Nedir?

Fizibilite çalışmaları, projelerin gerçekçi bir şekilde değerlendirilebilmesi için önemlidir. Yeni bir fikrin yarattığı heyecan, rasyonel davranma yetisini olumsuz etkileyebilir. Fikrin olumlu yönlerine odaklanmak, motivasyon ve harekete geçme gibi konular açısından faydalı olabilir. Fakat gerçekçi bir yaklaşım olmadığı sürece, hayata geçirilen fikrin sonu hüsran olur. İşte fizibilite çalışmalarının önemi, bu noktada kendini gösterir.  Yeni doğmuş fikirleri sağlıklı bir şekilde büyütmek, en temel fizibilite çalışması amaçlarından biridir. Öncelikle her fikrin uygulanabilir olmadığı kabul edilmelidir. Dolayısıyla yapılacak ilk çalışmalardan biri, fikrin salt bir şekilde kendisini değerlendirmektir. Fikrin gelişime ve uygulanmaya açık olduğunun tespiti sırasında da fizibilite çalışmasının önemi yine kendini gösterir. Kayda değer bir proje fikri olgunlaştığında, hayata geçirmek ve sağlam adımlarla ilerlemek için de bu çalışmalara ihtiyaç duyulur. Yolunda giden işlerin bir noktada yoldan çıkması, fizibilite çalışmasının eksikliğini gösterir. Dolayısıyla bu çalışmalar, işlerin yolunda gitmeye devam etmesini sağlayabilmek için de önemlidir. Risk doğurabilecek durumları önceden bilip kaçınmak, olası risklere karşı önceden tedbir almak, ani gelişmelerde aksiyona geçmek, finansal dengesizlikte kaynak yaratmak gibi proje açısından hayatî önem taşıyan eylemler de ancak verimli bir fizibilite çalışmasıyla mümkündür.

Fizibilite Çalışması Yapmanın Avantajları Nelerdir?

• Projelerin hayata geçirilme potansiyelini ölçebilmek
• Fikrin geliştirilmesi için gereken dinamiklerin eksikliğini görebilmek
• Hayata geçirilecek projenin mali yükü tahmin edebilmek
• Projenin avantajlarını ve dezavantajlarını belirleyebilmek
• Gelecekte atılacak adımların zemini hazırlayabilmek
• Kaynakları optimum fayda sağlayabilmek şekilde kullanabilmek
• İş gücünü en verimli şekilde değerlendirebilmek
• Riskleri ve karşılaşılabilecek problemleri önceden görebilmek
• Olası risklere karşı önlem alabilmek
• Olası problemlere çözüm üretebilmek

Fizibilite Türleri Nelerdir?

Fizibilite çalışmalarını bazı gruplar altında toplayabilmek mümkündür. Çalışmaya konu olan ve araştırılması gereken fikir, ilgili olduğu alan doğrultusunda raporlanmalıdır. Örneğin e-ticaret sitesi kurma fikri için tüm fizibilite türlerinden faydalanmanız gerekir. Fakat spesifik bir konuda yatırım yapmanızı gerektiren bir fikir varsa, ekonomi özelinde fizibilite çalışması daha verimli olabilir.  Bu tip çalışmaların sadece başlangıç aşamasında yapılmadığı unutulmamalıdır. İşleyişteki projelerin devamlılığını sağlayabilmek için de atılacak her adımın önceden analiz edilmesi gerekir. Farklı fizibilite türleri de bu amaç dolayısıyla vardır. Hangi yöne doğru adım atılacaksa, o konu ile ilgili fizibilite türü üzerinden bir raporlama yapılmalıdır. Çalışmanın konusu ne kadar spesifikleştirilirse, elde edilen veriler de o kadar tutarlı olur. 

Teknik Fizibilite

Teknik fizibilite, organizasyonun mevcut kaynaklarına odaklanan bir çalışmadır. Projedeki teknik kaynakların kapasitesini ve ihtiyacı karşılayıp karşılamadığını ölçebilmek amacıyla kullanılabilir. Teknik ekip tarafından sunulan fikirlerin çalışma sürecine uyarlanabilme yeteneği, teknik fizibilite ile tespit edilir. Uygun görülen fikirlerin çalışma sistemi olarak dönüştürülebilme süreci için de ayrıca bir teknik fizibilite yapılır. Ayrıca bu araştırma türüne teknoloji, yazılım, donanım, enerji ve benzeri tüm teknik detaylar için başvurulabilir. 

Ekonomik Fizibilite

Ekonomik fizibilite, adından da anlaşılabileceği üzere finansal detayları içeren bir çalışma türüdür. Mali istikrar için her bir projenin maliyet/fayda analizi mutlaka yapılmalıdır. Söz konusu analiz ise ancak ekonomik fizibilite raporu ile mümkündür. Proje için ihtiyaç duyulan kaynağın boyutu ile birlikte kaynak aktarımının ne kadar mantıklı olduğu da bu yöntemle tespit edilir. Doğacak olan maliyet ile bu maliyetin faydalarını belirlemek de ekonomik fizibilitenin işidir. Ayrıca projedeki fikre sadece ekonomik açıdan bakıldığı için bağımsız ve objektif bir değerlendirme yapmayı da mümkün kılar. Böylece olası faydalar ve zararlar tutarlı bir şekilde tahmin edilebilir.

Yasal Fizibilite

Yasal fizibilite çalışmaları, hayata geçirilecek olan projenin herhangi bir yasal mevzuata aykırı olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılır. Projenin doğrudan ya da dolaylı olarak bağlı olduğu tüm detaylar, ilgili hukuksal çerçeve içerisinde araştırılır ve değerlendirilir. Yasal gerekliliklerle çelişen noktalar revize edilir, geliştirilir ve mevzuata uygun bir hâle getirilir. Örneğin e-ticaret sitenizdeki bir kampanyayı e-posta aracılığıyla pazarlamak istediğinizde, bu projeyi kişisel veri koruması, pazarlama, iletişim ve benzeri konularla ilgili yasalara uygun bir şekilde hayata geçirmekle yükümlüsünüzdür. Bu yükümlülüğü yerine getirebilmenin yolları, yasal fizibilite ile tespit edilir.

Operasyonel Fizibilite

Operasyonel fizibilite, projenin tamamlanmasından sonrasını analiz etmek için yapılan bir çalışmadır. Tamamlanacak olan projenin olası sonuçları, bu yöntem ile değerlendirilir. En temel değerlendirme kıstası, projenin işletme ihtiyaçlarını karşılayıp karşılamayacağıdır. Projenin hedefi ile ön görülen ulaşım noktasının ne derecede kesiştiği, operasyonel fizibilite sayesinde tahmin edilebilir. 

Zamanlama Fizibilitesi

Zamanlama fizibilitesi, en önemli çalışma türlerinden biri olarak kabul edilir. Çünkü projeyi, başarı açısından değerlendirmeye ve analiz etmeye yarayan bir çalışmadır. Bu fizibilite çalışmasının vereceği ilk sonuç, projenin ne zaman tamamlanacağıdır. Organizasyonun hedefe ulaşacağı süreyi önceden bilmek, maksümum fayda sağlayabilme açısından önem taşır. Zamanlama fizibilitesi sonucunda ön görülen süre dolmadan önce projenin tamamlanması gerekir.  Bir proje, ancak belirlenen süre zarfında tamamlanırsa başarılı kabul edilir. Bu nedenle süre ön görüleri artı ve eksi yönde hata payı bırakılarak yapılır. Tamamlanması tek başına başarı göstergesi olmayan projelerde ise bir başa baş noktası belirlenir. Başa baş noktası, çoğunlukla finansal temelli projeler için önemlidir. Projenin maliyeti ile getirisinin aynı noktaya ulaşacağı süreyi ifade eder. Yatırımlar, başa baş noktasından sonra kâr getirmeye başlar. Projenin tamamlanma süresi gibi kâr getirmeye başlayacağı süre de zamanlama fizibilitesi ile tespit edilir.

Fizibilite Etüdü Nedir? Nasıl Yapılır?

Fizibilite etüdü şeklindeki kavram, aslında fizibilite çalışması ile aynı anlamı ifade eder. Etüt; herhangi bir konu hakkında yapılan ön çalışma, araştırma ve inceleme anlamlarına gelir. Aynı zamanda bu araştırma ve incelemelerin raporlandığı metinler de etüt olarak nitelendirilir. Dolayısıyla fizibilite etüdü kavramı, daha çok akademik dilde kullanılır. Hem fizibilite çalışmasını hem de çalışmalar ile ilgili raporları ifade edebilir. Örneklendirmek gerekirse e-ticaret sitenizde hangi ürünü, kime, nasıl ve ne kadar satmanız gerektiği ile birlikte bu satışlardan ne kadar gelir elde edebileceğinizi gösteren raporlara “fizibilite etüdü” denir. 

Fizibilite Raporu Nedir? Nasıl Hazırlanır?

Fizibilite raporu hazırlama aşaması, çalışmanın sonucunda elde edilen verilerin, kurum içerisindeki proje bazlı dile çevrilerek yetkili mercilere sunulmasını kapsar. Hazırlanan rapor son derece detaylı olmalıdır. Rapor hazırlama işlemine geçmeden önce de tüm fizibilite çalışma aşamalarının tamamlanmış olması gerekir. Fizibilite raporları çeşitli formatlarda hazırlanabilir. Bu noktada yetkili mercinin tercihi önemlidir. Çalışma kurum içerisinde yapılmıyorsa, destek alınan ve fizibilite raporu hazırlayan firmalara format hakkında da bilgi verilmelidir.  Fizibilite raporu pazar durumundan finansal duruma kadar her türlü detayı içermelidir. Verimli bir analiz yapıp doğru bir karar vermek için bu çok önemlidir. Detaylı bir rapor ise aşağıdaki sorulara önemli ölçüde tutarlı cevaplar verebilmelidir. Bu sorular sektör ve proje bazlı olarak özelleştirilebilir ve çeşitlendirilebilir. 

1. Yatırım için en uygun lokasyon seçildi mi?
2. Girdi ve çıktıların analizi yapıldı mı?
3. Sabit ve değişken giderler nelerdir?
4. Yatırım hangi vadede kâra geçer?
5. Proje için gereken toplam sermaye miktarı nedir?
6. Ürün ya da hizmetin olası ücreti ne kadar?
7. Bir yerleşme planı gerekli mi, gerekliyse raporda bu plan yer alıyor mu?
8. Üretim yaparken yararlanılması gereken teknolojiler hangileridir gerekir?
9. Üretimin ardından nakit akışı süreci nasıl devam eder?
10. Satış dönemleri var mı, varsa hangi dönemler?
11. İhtiyaç duyulan personel sayısı ne kadardır?
12. Yatırım için hangi yasal mevzuatlara ve kanunlara uymak gerekecek?

Fizibilite Raporu Hazırlanırken Sektör Araştırmasında Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Fizibilite raporunun hazırlanma sürecinde sektör araştırması büyük bir yer kaplar. İlgili araştırma ürün ve hizmet için ayrı ayrı yapılmalıdır. Raporda verilecek hizmet ya da satılacak/üretilecek ürün ile ilgili çok net ve somut veriler yer almalıdır. Özellikle sayısal verilere mutlaka yer verilmelidir. Ham madde, makine, tesis, iş gücü ve benzeri detaylar, sektörel veriler ışığında listelenmelidir. Tedarik, sevkiyat, satış, pazarlama ve en önemlisi kâr etme gibi konulardaki stratejiler, alternatifleri ile birlikte raporda yer almalıdır. Fizibilite raporunun sektör araştırması bölümünde mutlaka bulunması gereken başlıklar şöyledir:

• Ürün ya da hizmetin tanımı
• Arz durumu
• Talep durumu
• Sektörel analiz
• Girdi piyasaları
• Satış ve pazarlama stratejileri
• Projeye uygun teşvik, hibe ve krediler

Fizibilite Çalışmaları Kurumlara Ne Yarar Sağlar?

Fizibilite çalışmaları, çalışmanın konusuna göre farklı yararlar sağlar. Kurumların izlediği politika doğrultusunda analiz edilen proje ve fikirler, cevabı aranması gereken sorulara göre değerlendirilir. Dolayısıyla her kurumun sağlamak istediği yarar farklı olabilir. En çok yarar sağladığı konulardan biri yeni iş girişimleridir. Örneğin fizibilite çalışması, e-ihracat gibi bir girişimin nakit akışı sağlama potansiyelini anlama konusunda fayda sağlar. Bu da girişimin kârlılık oranını önceden tahmin edebilmeye yardımcı olur.